Lynn Margulis - Ortakyaşam

.

.

.

.

ORTAKYAŞAM (1998)

Evrime Yeni Bir Bakış

Lynn Margulis

(Çev. Ela Uluhan) Varlık Yayınları 2001 İstanbul

8

Yunanca Toprak Ana anlamına gelen “Gaia” kavramı, Yeryüzü’nün canlı olduğu düşüncesini savunur.

“Gaia, uzaydan görüldüğü şekliyle yalnızca ortakyaşamdır”: Bütün organizmalar birbirleriyle temas halindedir; çünkü hepsi de aynı havanın, aynı akan suyun içindedir.

9

Dile getirilmeyen en yaygın varsayımlardan biri de büyük varlık zinciridir. Bu varsayım, insanların saygın konumunu Tanrı’nın altında ve kayaların üzerinde yer alacak şekilde, varlık zincirinin ortasındaki evrenin tam merkezine yerleştirerek tanımlar. Bu insanmerkezcil fikir, dinsel düşünceye; hatta dini reddederek bilimsel dünya görüşünü benimsediklerini söyleyenlerin düşüncelerine bile hükmeder. Yunanlılara göre varlık zinciri en tepeden bütün tanrılardan başlayarak aşağı doğru erkekleri, kadınları, köleleri, hayvanları ve bitkileri kapsıyordu. En aşağıdaki bağlantısında ise kaya ve minerallerden oluşan bir alt katman vardı. Bu zincirin Musevi-Hıristiyan yorumunda, hayvanların üzerinde bulunan insanlar, küçük bir değişiklikle meleklerin biraz altına yerleşti. Burada Tanrı, tartışmasız ve kesin olarak İnsan’ın yerine geçmişti.

10

Homo sapiens sapiens olan bizler ve primat akrabalarımız, o denli özel varlıklar değiliz; daha çok evrim sahnesine yeni çıkmış varlıklarız. İnsanların öteki yaşam biçimlerine olan benzerlikleri, farklılıklarından daha çarpıcıdır. Uçsuz bucaksız jeolojik çağlar boyunca süregelen derin bağlantılarımızın tiksinti değil, hayranlık uyandırması gerekir.

Mikroplar, özellikle de bakteriler düşman olarak tanıtılır ve hastalık tohumları olarak kötülenir. Aslında mikroplar alg, bakteri, maya ve benzerleri, mikroskop altında tam olarak görülen canlı varlıklardır… Ben, insanların diğer bütün kuyruksuz maymunlar gibi, Tanrı’nın değil, son derece reaktif olan mikroplar arasındaki milyarlarca yıllık etkileşimin eseri olduğunu iddia ediyorum.

13

Hayvan ve bitki hücrelerinin ortakyaşam aracılığıyla türediği, artık herkes tarafından kabul ediliyor. Moleküler biyoloji, hücresel ortakyaşam kuramının bu yönünü, gen dizilimini de içerecek biçimde doğrulamıştır. Bakterilerin plastid ve mitokondri olarak bitki ve hayvan hücrelerine kalıcı biçimde yerleşmesi, artık okul kitaplarına bile girmiş olan sıralı iç ortakyaşam kuramının bir parçasını oluşturuyor. Ancak evrimde ortakyaşam görüşünün gerçek etkisi henüz ortaya çıkmadı. Yeni türlerin, eski türlerin üyeleri arasındaki ortakyaşamsal kaynaşmalardan doğduğu fikri ise kalburüstü bilimsel çevrelerde daha tartışılmadı bile.

16

Canlı varlıklar yalın tanımlamaya meydan okurlar. Savaşırlar, beslenirler, dans ederler, çiftleşirler, ölürler. Bildiğimiz bütün büyük yaşam biçimlerinin yaratıcılığının temelinde yer alan ortakyaşam, yenilik üretir. Her zaman bir nedene dayalı olarak farklı yaşam biçimlerini bir araya getirir.

Fransa’nın kuzeybatı kıyısındaki Brötanya’da ve Manş Denizi’ne bakan kıyılarında, gerçekte deniz yosunu olmayan, tuhaf bir “deniz yosunu” yaşar. (17) “Bitki-hayvanlar” Aslında bu iki varlık (alg ve kurtçuk) birbiriyle öylesine iç içedir ki, çok güçlü bir mikroskop olmaksızın hayvanın nerede bitip alglerin nerede başladığını söyleyebilmek çok zordur.

18

Hidralar hayvan mıdır, bitki midir? Besin üreten ortakları (Chlorella) yeşil hidranın içine yerleşmiş olduğunda, bunu yanıtlamak kolay değildir. Yeşil renkli hidralar ortakyaşarlardır. Fotosentez yapabilir, yüzebilir, bir yerden bir yere gidebilir ve hareketsiz kalabilirler. Yaşam oyununda elenmemelerinin nedeni, birleşme yoluyla birey olabilmeleridir.

46

Günümüzün bitki hücrelerinin ataları bu eski yeşil alglerdi, onları oluşturan ayrı ayrı bileşenler ise bugün hâlâ hayatta ve sağlıklı; yüzüyor, fermantasyon yapıyor ve oksijen soluyorlar.

47

… ben … hayvan ve bitki mitokondrilerinin aynı soydan atalarının serbest yaşayan bakteriler olarak ortaya çıktığını ileri sürüyorum. Hücre içi güç kaynakları olan mitokondriler, bütün hayvan, bitki ve mantar hücrelerinin içinde kimyasal enerji üretirler. Mitokondriler ayrıca bitki, hayvan ve mantarların evrildiği, protoktist denilen sayısız mikrobik varlığın çoğunda bulunur. Yalnızca sayısal olarak bakıldığında, Yeryüzü’ndeki egemen yaşam biçimi insanlar değil, kloroplastlar ve mitokondrilerdir. Biz insanların gittiği her yere mitokondriler de gelir, çünkü onlar içimizdedir; kaslarımızın, sindirimimizin ve düşünce üreten beynimizin metabolizmasını güçlendirirler.

65

Hiçbir şekilde sperm, yumurta ya da hayvan embriyosundan gelişmemiş, ata konumundaki protistler hayvan değildir. Bu grup inanılmaz ölçüde çeşitlilik barındırır. Elliden fazla belli başlı filum günümüzde hâlâ yaşıyor. Bunların içinde diyatomlar, kahverengi algler, silliler ve daha az bilinen, “yaşamın heryerdeliğini” temsil eden, pek çok canlı grubu bulunur. İster amip olsun, ister silli, hipermastigot ya da başka bir şey olsun, bunlar hayvan değildir.

Biyologların “mavi-yeşil alg” dediklerini duyduğumda da irkiliyorum. Böyle bir şey yoktur. Bu mavi-yeşil mucizeler her bakımdan fotosentez yapan bakterilerdir. Aynı ölçüde rahatsız edici olan, “tek hücreli hayvan” terimidir. Ne öyle bir şey vardır, ne de “üst düzey bitkiler” veya “çok hücreli bitkiler”. Bütün bitkiler ve bütün hayvanlar, tanımları gereği çok hücreli olan embriyolardan gelişir. Bütün bitkiler ve hayvanlar çok hücreli olduklarından böyle bir sıfat kullanmak yersizdir.

61

Taksonomi, organizmaları tanımlama, adlandırma ve sınıflandırma bilimidir. Adlar ve sınıflandırma şemaları, çok miktardaki bilginin düzenlenmesini sağlar. Taksonomiler, haritalar gibi, ayırt edici seçkin özellikleri açığa çıkarır. Ne var ki, … antropolog Gregory Bateson’un … sözündeki gibi, “Harita, arazinin kendisi değildir.”

66

Yalnızca hastalık nedeni olarak görülen bakterilere, günümüzde olduğu gibi o tarihlerde de hemen her zaman “düşman varlık” damgası vuruluyordu. Modern tıbbın “silahları” ile “alt edilmeyi” nasıl da beklediklerine dikkatinizi çekerim. Bakterilerin öncelikle askeri, düşmanca terimlerle tanımlanması kuşkusuz gülünçtür: Bakterilerin çoğu havadan daha zararlı değildir ve tıpkı hava gibi ne vücudumuzdan atılabilirler, ne de içinde bulunduğumuz ortamdan. Oysa birçok kişi hâlâ yanlış bir biçimde, mevcut olan her tür bakterinin kökünün kazınması gerektiğine inanır. Bakterilerin hakkından gelinmesi gereken şeyler olduğu düşüncesi, Wallin’in zamanında (1920’ler) şimdikinden de güçlüydü. Nasıl olur da sağlıklı bir dokuya “yerleşebilirlerdi”? Wallin’in meslektaşları haritayla araziyi birbirine karıştırmıştı.

Günümüzde çoğu kişiye göre yaşam, kendiliğinden üç kategoriye ayrılır: bitkiler (besin ve süs olarak), hayvanlar (evimizde beslediğimiz hayvanlar, deniz ürünleri ve insanlar gibi) ve mikroplar (ortadan kaldırılması gerekenler). Bu görüşün yaygınlığı oranında tehlikeli olduğunu ne zaman anladığımı hatırlamıyorum… Bu aşırı basitleştirilmiş kültürel zırvalıkları, binbir güçlükle ulaşılan bilimsel gerçeklere çok daha yakın kavramlarla değiştirmeye çalışıyorum. Bakteriler en az iki milyar yıllık bir kimyasal ve sosyal evrim geçirene dek, Yeryüzü’nde ne bitki ne de hayvan vardı. … mantarlar da Yeryüzü’nün yeni canlılarıdır.

67

Günümüzdeki bütün bitki ve hayvanlar dışında en azından üç başka yaşam biçimi daha var. Gerçek biyolojik çeşitlilik de, işte burada, hayvan ve bitki olmayan yaratıklarda yatıyor.

Aristo öncesi dönemlerden beri hüküm süren büyük bitki-hayvan ayrımı artık çöküyor.

Yaptığımız çağdaş değişiklik iki katmanlı bir beş alem sınıflandırmasını kapsıyor. Tüm yaşam biçimleri içinde en büyük ayrım, sembiyogenezle evrilmemiş “prokaryotik” hücrelerden oluşan bütün bakterileri içeren birinci katmandaki prokaryotlar ile ökaryotik hücrelerden oluşanların hepsini içeren ikinci katman arasındadır. Ökaryotların, yani çekirdekli hücreleri olan organizmaların tamamı, sembiyogenezle evrilmiştir. Bu grup proktistleri, mantarları, bitkileri ve hayvanları içerir.

73

… bitkilerin ve hayvanların hayatta kalma stratejileri farklı olsa da, büyük yapısal benzerlikleri vardır. Bitkiler de, hayvanlar da, zarla çevrili çekirdeklerin içinde kromozomlar taşıyan hücrelerden oluşur. Her iki grup da yumurta, sperm ve embriyo üretir.

… serbest yaşayan her türlü amip bir protisttir. Amipler, silliler, alg hücreleri, suyosunları ve amiplerin kolonileşmiş şekilleri, Protoktista’dır.

74

(Protoktistler) Hepsi de su canlısı olmakla birlikte, ne hayvan ne de bitkidirler. Kimi proktistlerden (zoomastigotlar) hayvanlar, kimilerinden (klorofitler) bitkiler, kimilerinden de (kitridler) mantarlar evrilmiş olsa da, hiçbir proktist hayvan, bitki ya da mantar değildir.

75

Virüslerin bu beş alemden hiçbirine girmediği kanısındayız. Canlı hücrelerin dışında asla bir şey yapmadıklarından, bunlar canlı değildir. Virüsler canlı hücre metabolizmasına gerek duyarlar, çünkü kendi metabolizmalarını üretecek koşullardan yoksundurlar. Varlığını sürdürmenin kesintisiz kimyası olan metabolizma, yaşamın temel özelliğidir.

Ancak yine de virüsler, Yeryüzü'ndeki yaşam öyküsü açısından önem taşırlar.

… virüslerin bakterilerden ya da insan hücrelerinden daha "mikrop", daha "düşman" olmadıkları (sözünü etmeye değer başka bir noktadır).

76

… (bakteriler) beslenmeye çalışırken içsel birleşmelere girdiler ve taşıdıkları virüslerle birlikte ya da onlarsız, gen alışverişinde bulundular.

Günümüzde, 250.000 kadar canlı protoktist türü var. Soyu tükenmiş olanların sayısı bundan da fazla. Arkalarında bıraktıkları küçücük kalıntılar, yani mikrofosiller, eskiden varolduklarını bildiriyor bize.

Kimi protoktistlerin ardılları sonunda eşeyli olarak üreyen bitkilere ve hayvanlara dönüştüler. Atalarımızdaki ortakyaşama dayalı bakteriyel eşevrim, protoktist öncüllerimize yol açtı. Her birimiz kocaman birer mikroorganizma kolonisiyiz. Eski protistler, artık gösterişli dokuları ve organlarıyla, son derece iyi örgütlenmiş hayvanlar oldu.

81

Yaşam birimleri, ister bakteriyel olsun ister çekirdekli, hücrelerdir. Gözümüzle gördüğümüz bütün organizmalar çekirdekli hücrelerden oluşur.

85

… ilk canlının bitki de, hayvan da olmadığından hiç kimsenin kuşkusu yok.

Yapılan son araştırmalar en küçük, en basit bakterilerin bize çok benzediğini ortaya çıkarmıştır. Bizim kullandığımız bileşiklerin aynısını; proteinleri, yağları, vitaminleri, nükleik asitleri, şekerleri ve öteki karbonhidratları kullanarak, metabolizmalarını durmadan çalıştırırlar. Doğrudur, en basit bakteri bile son derece karmaşıktır. Ama iç işleyişi gene de daha büyük canlılarınkine benzer.

88

Atalarımız olan mikroplar, birer bakteriydi.

89

1953'te … Stanley L. Miller, cam laboratuvar gereçlerini, dipteki sterilize suyun yüzeyinde dolaşan gazlarla doldurdu. Yeryüzü^nün ilk zamanlarındaki kimyasal ortamın bu temsili minyatürüne bir hafta boyunca elektrik akımı vererek şimşek etkisi yarattı. Kağıt kramatografisi yöntemiyle, kendiliğinden oluşan pek çok organik bileşikten kimilerini ayırdı. Bu bileşikler arasında, bütün proteinlerde ve canlı varlıkların bütün hücrelerinde bulunan alanin ve glisin adlı iki amino asit olduğunu farketti.

Stanley gibi yirmi iki yaşındaki bir insan, laboratuvarda birkaç gün içinde aminoasit üretebiliyorsa, Yeryüzü laboratuvarı binlerce ya da milyonlarca yıl süren bir deneyle neden yaşamı üretemesin?

92

Yaşam, kendi karmaşık düzeniyle, termodinamiğin düzensizliğe doğru önlenemez eğilim yasasını çiğnemez.

93

Bence, DNA ya da RNA’ların serbestçe yüzdüğü şu dillere destan ilkel çorba hiç varolmadı; çünkü nükleik asitlerin yok edilmeleri, kendiliğinden oluşmalarından çok daha kolaydır. Zarlı yapılar yaşamın olmazsa olmaz koşuludur.

97

Morowitz, süreklilik ilkesini kullanarak, ototrofların, yani kendi besinlerini ve kendi enerjilerini organik olmayan maddelerden üreten bakterilerin, zarla çevrili ilk hücreler oldukları sonucuna varıyor. Fotototroflar yemek zorunda değildirler; enerji olarak güneş ışığını kullanırlar. Kemotroflar da yemek zorunda değildirler; enerji olarak ışığın yardımı olmaksızın, hidrojen bakımından zengin kimyasal maddeleri kullanırlar. Fotototroflar da, kemotroflar da, karbonu atmosferdeki karbondiyoksitten alırlar. Her ikisi de organik bileşikleri yemez; yani besin almaz. Bitkiler; siyanobakteriler; amonyak, sülfür ve metan oksitleyen bakteriler birer ototroftur.

Ototrofun karşıtı, besin yiyen organizma (otobur, algobur, bakteriobur, etobur, ya da kendi cinsinden olanı yiyen), yani heterotroftur. “Besin yemek”, önceden oluşmuş organik maddenin alınması demektir. Tüm hetetroflar, ototrofların ürettiği organik molekülleri yer. Ototroflar ise besin olarak havayı, çoğalmak için de güneş ışığını “yer”, ya da hidrojen gazı (H2), metan (CH3), hidrojen sülfür (H2S), amonyak (HN3) gibi hidrojen bakımından zengin bileşiklerin zararlı gücünü kullanırlar. … Morowitz, Yeryüzü’nün ilk cansız jeokimyasına hâlâ çok yakın olan ototrofların, hepimizin türediği ilk örnek olduklarını düşünüyor.

101

Döllenmiş yumurta, kendi türünün tanınabilen bir üyesi haline gelir. Embriyodan gelişen bu yeni iribaş, yosun gövdesi, tohumlu bitki, sürüngen, ağlayan bebek, ya da çok hücreli bir başka genç varlık, hayvanlarla bitkilerin birbirleriyle, geri kalan canlılarla olduklarından çok daha yakın ilişki içinde bulunduklarının canlı bir kanıtıdır. Embriyo oluşturmayan pek çok canlının cinsel yaşamı, bitkilerin ve hayvanlarınkinden önemli ölçüde farklıdır.

103

Programlı ölüm, cinselliğe dayalı yaşam tarzının tartışılmaz sonucudur. … Proktist ataların bitki ve hayvan gövdelerine doğru evrimi, ödün ve kayıp vermeyi zorunlu kıldı; çok hücrelilik ve karmaşıklaşma, her gövdede yaşlanmaya ve ölüme davetiye çıkardı. Tam anlamıyla gövdenin dış kabuğunun dağılması olan ölüm, mayoz bölünmeye dayalı cinselliğin acımasız bedeli oldu.

107

Hayvanlar, coelenteratlar (torba vücutlular), brachiopodlar (kolsuayaklılar) ve geri kalan otuzbeş filum, yaklaşık 500 milyon yıl önce okyanuslarda gelişti. Hayvanlar, bitki ve mantar gibi karada yaşayan organizma alemlerinden çok önce ortaya çıktı.

109

Bitkiler, suda yaşayan yeşil protoksistlerden, çimen yeşili tipteki alglerden evrildiler. Bildiğimiz algler içinde, Japon lokantalarında, suşi dolmalarının yenebilir sarma malzemesi olarak kullanılan, iyot bakımından zengin rodofitler (kırmızı algler) de vardır. Rodofitler gibi deniz yosunları ve diğer bütün algler, herhangi bir embriyodan gelişmedikleri için bitki değildirler.

112

Toprak altında uzanan kökleriyle birbirine bağlanan kara hindiba çiçeği, çilek, kurdayağı gibi, eşey katkısı olmaksızın yetişen bitkiler bile er geç cinsel davranış içine girerler. Tamamı dişi olan kertenkele grupları gibi cinsellikten vazgeçmiş görünen hayvanlar, hâlâ mayoz bölünme ve döllenmeyle, hücre düzeyinde cinsel süreçlerden geçerler. Tek kromozom dizisine sahip dişi hücre, bir başka dişi hücreyle kaynaşır. Anne, kendi kendine yaşadığı hücre cinselliğiyle, hayvan embriyosuna dönüşecek olan babasız zigotu üretir.

Adeta barok tarzı görkemli birer yapı olarak “biz”, aşağı yukarı her yirmi yılda bir kaynaşmış ya da mutasyona uğramış ortakyaşar bakterilerce yeniden inşa ediliyoruz. Vücutlarımız mitoz bölünme yoluyla kendini kopyalayan protoktist eşey hücrelerinden oluşuyor.

113

Yaşayan yaklaşık 250.000 protoktist türünden yalnızca birkaç tanesinin (amipler, cıvık mantarlar, yeşil algler, silliler) adı var. Bunlar bile biyoloji derslerinde tuhaf yaratık muamelesi görüyorlar.

Bitkilerin ve hayvanların embriyo yapmaları için, hücre çekirdeklerinin cinsel anlamda birbirini çekmesi ve kaynaşması gerekir. Onlar için cinsellik tercihe bağlı bir şey değildir. Oysa pek çok protoktist, cinsellikle hiç uğraşmadan, sürekli çoğalmanın keyfini çıkarır.

121

Fosil kaydı bırakan en eski büyük kara organizmaları, herhalde bitki-mantar yapılarıydı. Dünyadaki en eski bitki fosilleri, çakmaktaşı adıyla tanınan bir kaya türü olan silekste ortaya çıktı.

125

Ağaçlar, selüloz ve linyinin (odunözü) sağlamlaştırdığı, dallara ayrılan doku ağlarıyla hiç kuşkusuz damarlı bitkilerdir. Linyin, ağaca sertliğini veren polifenolik karbon kimyasallarından oluşan karmaşık bir bileşimdir. Ağaçların en az 400 milyon yıl önce ortaya çıkması, tüm biyosferi yukarı ve dışarı doğru harekete geçirdi.

128

Ağaçlar, güve tırtıllarının yapraklarına saldırdığını komşularına duyurmak için “uçucu” maddeler salgılar. İç uyarılara duyarlılık, yani benliğin hissedilmesi, herhalde benliğin kendisi kadar eskidir.

131

Metan gazını bakteriler üretir, bunlardan başlıcaları sulak topraklarda ya da sığır işkembesinde yaşayan metanojenlerdir.

132

Atmosferdeki metan gazı hemen oksijenle tepkimeye girerek karbondioksit oluşturur. Havadaki metan gazının düzenli olarak yenilenmesinin nedeni, her zaman için milyonda iki ile yedi arasında değişen yoğunluklarda bulunmasıdır.

134

Dürüst olmalıyız. Türümüze özgü kendini beğenmişlik duygusunu üzerimizden atmalıyız. Öteki tüm canlıların kendisi için yaratıldığı, “seçilmiş”, benzersiz bir canlı türü olduğumuzu gösteren hiçbir delil yok. Sayıca çok, güçlü ve tehlikeli olduğumuz için en önemli tür de değiliz. Kayrıldığımız yanılsamasını ısrarla sürdürerek, asıl konumumuzu, yani dik duran, çelimsiz memeliler olduğumuzu örtbas ediyoruz.

135

Hiçbir insan kültürü, tüm yaratıcılığına karşın, denemeye kalkışsa bile, bu gezegende yaşamı ortadan kaldıramaz. … Yaşamın merkezi ne insanlar ne de herhangi bir başka türdür. İnsanlar yaşam açısından merkezi önem bile taşımazlar.

136

Yaşam, özellikle de bakteriyel yaşam, güçlü bir bünyeye sahiptir. Başlangıçtan beri felaketlerle ve yıkımla beslenmiştir.

Bakteriler önceleri, kendi gövdeleri için gereken hidrojeni (H2) dosdoğru havadan çektiler. Ardından, yanardağların püskürttüğü hidrojen sülfürü (H2S) aldılar. Sonunda, mavi-yeşil bakteriler, hidrojen atomlarını sudan (H2O) çekip aldılar. Oksijen, metabolizmanın atık ürünü olarak dışarı boşaltıldı. Başlangıçta felakete yol açan bu atık, sonunda yaşamın süregelen gelişimine güç verdi. Yeni atıklar yaşamın dayanıklılığını ölçer ve yaratıcılığını kamçılar. Soluk almamız için gereken oksijen, önceleri bir zehirdi, hâlâ öyledir. … Siyanobakterilerin atıkları bizim temiz havamız oldu. Biz insanlar, gereksindiğimiz hidrojeni, bitkileri ya da başka hayvanları yiyerek elde ederiz. Onlarsız yapamayız. Yeni evrilmiş varlılar, çoğu kez öteki canlıların enerjilerini, besinlerini ya da atıklarını kullanarak hızla gelişip büyürler.

141

Lovelock bu soruları (Gaia Güneş’in gitgide artan parıltısını dengelemek üzere, tüm gövdesini nasıl soğutabilir, gibi), Gaia’nın gezegen ortamını ayarlamak için bilince gerek duymadığını söyleyerek yanıtlıyor. … Yaşam…, hücresel büyüme ve üremesiyle ilgili kimyasal döngüleri tekrarlayarak büyüleyici “tasarımlar” üretir. Düzen, tekrarlanan bilinçsiz etkinlikler tarafından sağlanır. … İç uyarılara duyarlılığın özbilinç şeklindeki evrimi, hayvanların ve beyinlerinin gelişmesinden çok daha önce gerçekleşmiştir.

144

Hiçbir gök cismi çarpışması ya da nükleer patlama, Gaia’nın bütünlüğüne yönelik bir tehlike oluşturmaz. Şimdiye dek biz insanların, egemenliğimizi kanıtlamak üzere yaptığımız tek şey yayılmak oldu. Sayımız git gide artsa bile küstah, kalın kafalı ve hâlâ en yeni tür olarak kalacağız. Dayanıklılığımız, aldatmacadan başka bir şey değil. Sınırsızca büyüme eğilimimize direnecek aklımız ve disiplinimiz var mı? Bu gezegen nüfusumuzu arttırmayı sürdürmemize izin vermeyecek.

.

.

.

.

G. Deleuze & F. Guattari - Kapitalizm ve Şizofreni I-II

.

.

.

.

.

Kapitalizm ve Şizofreni I (1980)

Göçebebilimi İncelemesi: Savaş Makinası

Gilles Deleuze - Felix Guattari

(Çev. Ali Akay) Bağlam Yayınları 1990 İstanbul

5

"İş gücünü yerleşikleştirmek, saptamak, iş akımının devinimini kurallaştırmak, ona kanal ve su yolları ayırmak, örgüt anlamında loncalar oluşturmak ve gerisi için, zoraki, emek gücünü çağırmak bu yerlerde (angarya) veya yoksulların içinden (yardımseverlik atölyelerinde) işe almak - bu daima bedenin göçebeliğini ve çete serserilerini yenmeyi kendine hedef edinen devletin ilk işlerinden biri olmuştur."

6

Kapitalizm ve Şizofreni arasındaki bağ şudur: Psikanaliz de Kapitalizm de bunalımların sistemidir. Bunalımlar sayesinde yaşarlar. Lucréce'in demiş olduğu gibi, "İktidarların hastalıklı kişilere ihtiyaçları vardır ki, bunlar hastalıklarını sağlıklı kişilere geçirebilsinler" söylemi Kapitalizm için de Psikanaliz için de geçerlidir. ... Deleuze ve Guattari için kapitalizm çelişkilerinden yıkılmaz, tersine çelişki ve bunalımları sayesinde kendini yeniler ve aşar. Bunalımlar sayesinde yaşamını sürdürür. Tıpkı psikanalizin de bunalımlı insanlara gereksinimi olması gibidir bu. Sistemin dışında kalan ise şizofrenidir.

7

... şizofrenler kapitalist sistemin dışında duran ve sisteme boyun eğmeyenlerdir

20

(François Châtelet) Müziği sürekli evinde dinleyen "sesli bir varlık" olması fikrine karşı çıkıyordu: Müzik eylemin kendisidir. ... sadece eylemi üretir; Ne kavramı, ne de yaşanmışı doğrular, ama duygulu Aklın eylemini oluşturur.

21

Resmin düz yüzeyin bir tekniği olmadığı, heykelin üç boyutlu bir mekânın tekniği olmadığı gibi, müzik de zamanın bir ölçülüleşmesi veya oyunu değildir.

Şeyin, fikrin epistemolojik, insanın ve dünyanın antropolojik, maddenin ve tinin varlıkbilimsel farklılıkların ötesinde - kılgısal ilişkileri aydınlatmaya yarayan bilgilerin sistematik olmayan ve birleşik bir bütünün, niceliksel bir fiziğin projesini düşündüm durdum. Halbuki, bana öyle geliyor ki, köklerini téchne'de bulan ve biraz da praxis olan, Aristo'nun anladığı anlamda, yani yarattığının üzerinde değiştirme-taklit etmede, bir eser olarak, sanatın emeği, bu fiziğin ögeleri olan yapay gerçeklikler üretir. Bu araştırmanın içinde, müzikal sanat şu şekilde ayrı durur: doğasında görüntüyle ilgili olan temsiliyeti dışarıda bırakarak ve böylece muhtekir - tasavvur tuzağını aşarak, tanıma gücü ve hazzı olan güçlere sahip olan otomatları kurma işinde çok ileriye gider...

muhtekir vurguncu, spekülatör, rüşvetçi

25

Hint-Avrupa mitologialarının çok kesin çözümlemelerinde Georges Dumezil politik egemenliğin veya hükümdarlığın iki başlı olduğunu gösterdi: büyücü-kralın politik egemenliği, hukukçu-papazın politik egemenliği.

26

Savaşın bu aygıtın (devlet aygıtı) içinde olmadığına dikkat çekilecektir. Yahut devlet, savaş tarafından oluşmayan, bir şiddete sahiptir: Devlet savaşçıları değil, polisi ve gardiyanları kullanır...

27

İlişkilerin haberleşmesi kadar terimlerin ikiliklerini de geçip giden tüm bir kadın-oluş, savaşçının hayvan-oluşu vardır. Her bakımdan, savaş makinası başka bir türdendir, başka bir doğaya sahiptir ve devlet aygıtının kökeninden ayrıdır.

32

Devletin kendisinin savaş makinası yoktur; onu yalnızca askerî kurum şeklinde ele geçirir ve bu ona sorun çıkarır durur.

38
Hayvan sürülerinde bile, şeflik (sistem) en kuvvetli olanı önermeyen, ama içkin ilişkilerin bir dokusu yararına kalıcı iktidarların yerleştirilmesini yasaklayan karışık bir mekanizmadır. (I.S. Bernstein, La dominance sociale chez les primates, 1978)

40
"istekli bir hizmetkârlık" (Clastres)

44
Sırmalı (maden kırığı) veya laminaryalı (deniz yosunlu) akışta bir düz çizgiden onun paraleline doğru gidilemez artık, ama eğrili açılımdan (sapmadan), eğri bir plan üzerinde hava çevrintisinin (kasırga) ve sarmalların oluşumuna doğru gidilir; en küçük açı için en büyük eğinim.

47
Diferansiyel hesap için de doğrudur bu: diferansiyel hesap uzun zaman boyunca bilimsellik dışı bir konum taşıdı. Onu "gotik bir hipotez" olarak suçladılar, kraliyetçi bilim onda uysal bir uzlaşma değeri yahut iyi kurulmuş bir yapıntı değeri tanımaktan öteye gitmedi. Devletin büyük matematikçileri ona daha kapalı bir konum vermeye çalıştılar, ama tam anlamıyla sürekli değişim, geçiş, sonsuzcasına küçük, ayrışıklık, oluş kavramlarını, yani göçebe ve dinamik tüm kavramları elemek şartıyla buna giriştiler ve sıra sayıları için kullanılan ordinal ve statik sivil kuralları ona zorla kabul ettirdiler. Bu hidrolik model için de doğrudur: çünkü şüphesiz devletin kendisinin hidrolik (su mühendisliği) bir bilime ihyiyacı vardır. Bir hareketin bir noktadan başka bir noktaya gitmesini, mekanın kendisinin pürtüklü ve ölçülü olmasını, akışkanın katıya bağlı olmasını ve akımın paralel laminaryacı parçalarla yürürlüğe girmesini zorla kabul ettiren, hava çevrintisini engelleyen kıyılara, kanallara, su yollarına hidrolik gücü buyruk altına almak ihtiyacı olan devlet olduğuna göre bu çok değişik biçimde olmaktadır.

67

Bu seyyar bilimlerin usdışı, giz, büyü dolu girişimlerle daha içli dışlı olduğundan dolayı değildir. Kullanılamayacak kadar eskidiği vakit böyle bir duruma girerler. Ve ayrıca, kraliyetçi bilimler bir sürü papazlık ve büyü işleriyle kaplıdır. Bu iki modelin yarışında asıl ortaya çıkan göçebe veya seyyar bilimlerin bilimi ne bir iktidarı ele geçirmek için ne de özerk bir gelişme için yaptıkları şeydir. Böyle bir şeye olanakları bile olmaz, çünkü tüm işlemlerini sezginin ve inşaatın duygusallık koşullarına, maddenin akımını izlemeye, kaygan mekanı çizmeye ve tamir etmeye sınırlamışlardır.

73

En az bizden daha iyi düşündüğüne göre ve her zaman yeni memurlarını doğurduğuna göre ve insanlar düşünceyi ne kadar az ciddiye alırlarsa o kadar devletin istediği şekilde düşüneceklerine göre, düşünce kendisini ciddiye almamızı düşler.

86

… din mutlak’a inanır. … din devlet aygıtının bir parçasıdır.

100

Sayı ne hesaplama, ne de ölçme aracıdır, o bir yer değiştirme aracıdır.

107

Göçebelerin tarihi olmadığı doğrudur, çünkü onların sadece coğrafyaları vardır.

110

filom botanikte kullanılan bir sözcüktür. Eski Yunan dilinden Batı dillerine girmiştir. Bitkilerin liflerini belirler (Kılçık, fasulye kılçığı vb. gibi) Aynı zamanda bitkisel ve hayvansal şekillerin evrimsel serisidir.

Kapitalizm ve Şizofreni II

Kapma Aygıtı

Gilles Deleuze - Felix Guattari

(Çev. Ali Akay) Bağlam Yayınları 1993 İstanbul

41

… devlet aygıtı sakatlığın ve hatta ölümün gelmesini sağlar. Bunların daha önce olmasına ve insanların sakat ve yaşayan ölü biçiminde doğmasına devletin ihtiyacı vardır. … Sakatlık savaş nedeniyle olur, ama aynı sakatlık emek örgütünün ve devlet aygıtının bir ön koşulu, ve şartıdır (Sadece işçinin doğuştan sakatlığı değil, hatta tek gözlü, veya çolak tiplerinin doğuştan devlet adamı olması buradan ileri gelir). … Tepesindeki kadar tabanında da Devlet aygıtının, önceden olan sakatlara, savaş malullerine, ölü doğanlara, bulaşıcı hastalıklara, körlere ve çolaklara ihtiyacı vardır.

44

Marksist betimlemeyi izlersek: Daha önce soysop yurd kodları olan ilkel tarım cemaatleri üzerinde yükselen Devlet aygıtı; onları üst-kodlayarak, despot bir imparatorun iktidarına boyun eğdirir; bu despot kamu mülkiyetinin tek sahibi, aşkın kişi, stokların ve artık ürünün efendisi, büyük kamu işlerinin örgütleyicisi (artık iş), bürokrasinin ve kamu fonksiyonunun ilk kaynağıdır. Bağın, ilişkinin paradigması budur. Devletin anlamlar rejiminin kendisi işte budur: Üst-kodlama veya imleyen. Bu makinasal bir hizmetçileştirme sistemidir.

46

Bir üretim biçimini yapan Devlet olamaz, ama tersine, Devlet üretimden bir  “biçim” yapar.

57

Kapitalizmle beraber, en azından, uluslararası ekonomik ilişkilerin ve hatta tüm uluslararası ilişkilerin, sosyal formasyonları bağdaşıklaşmaya doğru götürdüğüne itiraz edilebilir. Yıkıma uğrayan ilkel toplumlar ve hatta en son despotik formasyonların düşüşü zikredilebilir. -Örneğin kapitalist zorunluluklara dayanıklılık ve sarsılmazlıkla karşı çıkan Osmanlı İmparatorluğu. Her şeye rağmen bu itirazın sadece kısmî bir önemi vardır. Kapitalizmin bir belitsel oluşturduğu ölçüde (Pazar için üretim yapmak) tüm Devletler ve sosyal formasyonlar gerçekleşme modeli adına eşbiçimli olmaya eğilimlidirler: Merkezileşmiş tek bir dünya pazarı vardır: Kapitalizm. Buna sosyalist adı verilen ülkeler de katılırlar. Öyleyse dünyasal organizasyon, ayrışık şekillderden geçmez, çünkü formasyonların eşbiçimliliğini (isomorphie) sağlar.

84

… kapitalizmin Devlete ihtiyacı olmayan ekonomik bir düzen geliştirdiği söylenebilir. Ve sonuçta, kapitalizm, hem üstün yersizyurtsuzlaşmakta hem de Pazar adına, Devlete karşı savaş çığlıkları atmakta eksik kalmaz.

85

Kapitalizmle birlikte Devletler yok olmaz. Ancak şekil değiştirir, yeni bir yön alırlar.

87

En çeşitli şekillerde adına ulus-Devlet denilen, gerçekleştirme modeli olarak Devlettir. Ve, neticede, ulusların doğuşu birçok yapaylık taşır: Bunlar ilerlemiş veya imparatorlukçu sistemlere, feodaliteye, kentlere karşı mücadele vermekle kalmaz, ama aynı zamanda kendi “azınlıklarını” da ezer, yani adlarına azınlıkçı veya “milliyetçi” denilen görüngüler ki, bunlar içten içe çalışır dururlar ve eski kodların içinde daha fazla özgürlük ortamları bulurlar.

Kısaca millet, devletin boyun eğdirme süreci şeklinde ortaya çıkardığı, modern devletin denk düştüğü kolektif öznelsellik işlemidir. Ulus-Devlet ise, her türlü mümkün çeşidiyle, kapitalist belitin gerçekleştirme modeli haline gelir.

106

Azınlıklar, ulus-devletlerin denetlediği veya boğduğu “milliyetçi” görüngüleri yeniden yaratır.

.

.

.

.

.

 

İsmail Yalçınlar - Strüktüral Morfoloji

.

.

.

.

Strüktüral Morfoloji I

İsmail Yalçınlar

İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü

Baha Matbaası, İstanbul 1958

1

"Yer rölief şekillerinin ilmi" olarak tarif edilen morfoloji, çeyrek asırdan beri daha sık kullanılmaya başlanan jeomorfoloji adı ile de tanınmıştır. Amerika'da jeolojinin, Avrupa'da da coğrafyanın bir kolu olarak telâkki edilen jeomorfoloji...

... arzın yüz kısmındaki rölief şekillerini tesbit ve bunları izaha çalışan morfoloji ... (tabiat ilimlerinden biridir). ... Bu yeni ilmin mevzuu, bütün arzın iç ve dış tabakalarını ve kanunlarını tetkik etmek olduğuna göre, saha ve şümul bakımlarından (fizik, jeofizik, coğrafya ve jeoloji ile karşılaştırıldığında) çok daha geniştir.

2

klimatoloji, idrografya, biocoğrafya

Yer röliefindeki şekillerin, mekân ve zaman dahilinde gösterdikleri değişmeler de morfolojinin mevzuunu teşkil eder.

... morfoloji, karaların ve bilhassa bunlar üzerindeki rölief şekillerinin ufkî ve şakulî istikametlerde gösterdikleri değişmeleri ve rölief şekillerinin zamanla geçirdikleri tahavvülâtı (değişmeleri) kendisine mevzu olarak almış bulunuyor.

5

orografi (dağların teşekkülü)

volkanik (iç) ve aşınma (dış)

6

Morfolojinin kuruluş ve gelişmesindeki gecikme, coğrafyanın diğer kolları ve jeolojinin bilhassa statigrafi ve tektonik sahasındaki büyük ilerleme ve gelişmelere kadar devam etmiştir.

sahre külte, kayaç

mineroloji, petrografik (doğada varolan kayaçların minerallerini, kimyasal bileşimlerini, yapı ve dokularını ve doğada bulunuş şekillerini ortaya koyarak, kayaçları tanımayı, sınıflamayı hedefleyen bilim dalı)

7

topoğrafya, tektonik

18. asrın son yarısı içerisinde Fransa, Almanya ve İngiltere'de başlayan morfolojik çalışma ve düşüncelerde, röliefin kalitatif ve kantitatif olarak tesbit ve izahına başlanmıştır (Kalitatif, analitik kimyada maddenin analiz edilmesi için kullanılan iki işlemden bir tanesidir. Analiz, kalitatif ve kantitatif diye ikiye ayrılır. Kalitatif (nitel) analiz; bir maddenin içinde madde miktarının ne kadar olduğuna yönelik değil, ancak maddenin ne olduğunu anlamaya yönelik yapılan bir analizdir.Kimyada bir maddenin hangi element veya bileşiklerden meydana geldiğini inceleyen analiz dalına Kalitatif , bu element ya da birleşiklerden her birinin ne yüzde(%) de oldugunu inceleyen analiz dalınada kantitatif denir. Bu iki analizin uygulanmasıyla yapılan analize ise kimyasal analiz denir).

rölief yüzey ondülasyonları (dalgalanma, kıvrılma) ve kabarıklıkları. desen oluşturan girinti ve çıkıntılar olarak

tanımlanabilir

.

.

.

.

Friedrich Wilhelm Nietzsche - İşte İnsan

.

1844 (15 Ekim) Leipzig, doğum

  Byron’nun Dramatik Eserleri

1864      Pforta

              Schopenhauer’un İstem ve Düşünce Olarak Dünya kitabından etkileniyor.

1869’da Wagner’le tanışıyor.

              “Hayat yaşamaya değer, der sanat, o güzel ayartıcı; hayat anlamaya değer, der bilim.”

1870      The Greek Music Drama

1871    (1872 The Birth of Tragedy))            Tragedya’nın Doğuşu

1872 - 1875   Yunanlıların Trajik Çağında Felsefe

1872      Müziğin Ruhundan Trajedinin Doğuşu

1873 - 1876      Zamansız Düşünceler (Deneme) (Çağa Aykırı Düşünceler) (The Untimely Meditations)

                                               David Straus

1874 "On the Use and Abuse of History for Life", ("Vom Nutzen und Nachteil der Historie für das Leben") 

                                               Eğitici Olarak Schopenhauer

                                               Richard Wagner Bayreuth’ta

                                               Biz Filologlar

1878      İnsanca, Pek İnsanca     (Pozitivist tutum) (Human, All Too Human)

1879      Gezgin ve Gölgesi

1881      Tan Kızıllığı (The Dawn)

1882, 1887          Şen Bilim (La Gaya Scienza) (The Gay Science)

1883 - 1885         Böyle Buyurdu Zerdüşt  (Thus Spoke Zarathustra)

1886      İyinin ve Kötünün Ötesinde  (Beyond Good and Evil)

1887      Ahlakın Soykütüğü (Kökbilimi) Üzerine  (On the Genealogy of Morals)

1888      Wagner Olayı  (The Case of Wagner) (1887?)

1888      Putların Alacakaranlığı  (Twilight of the Idols)

1888      Deccal  (The Antichrist)

1888      İşte İnsan  (Ecce Homo) (kişi nasıl kendisi olur)

1895 (1888?)      Wagner’e Karşı Nietzsche  (Nietzsche contra Wagner) (1887?)

Diyonizos Ditrambları

Güç İstemi  (The Will to Power and Other Posthumous Collections)

Homeros ve Klasik Dilbilim

Schopenhauer'ci Felsefe ve Uygarlığı

Zerdüşt Şiirine Eklemeler

1900 (25 Ağustos) Naumburg, ölüm

.

.

.

.

Friedrich Nietzsche

Ecce Homo

(Kişi Nasıl Kendisi Olur)

(Çev. Can Alkor), Say Dağıtım, 1990 İstanbul

8

... şimdiye dek erdemli diye saygı gören insan türüne tam karşıt bir yaradılıştayım. ... İnsanlar ülküsel bir dünya uydurdukları ölçüde gerçeğin değerini, anlamını, doğruluğunu harcadılar. "Gerçek dünya" ile "görünüşte dünya", -açıkçası: Uydurma dünya ile gerçek...

9

Bir kafa ne denli doğruya dayanabilir, ne denli doğruyu göze alabilir? Benim için gitgide asıl değer ölçüsü bu oldu. Yanılgı (ülküye inanç) körlük değildir, yanılgı korkaklıktır... Bilgide her kazanç, ileriye atılan her adım yüreklilikten gelir, kendi kendine karşı sertlikten, dürüstlükten gelir... Ülküleri çürütmüyorum ben, onların önünde eldiven giyiyorum yalnız... Nitimur in vetitum (Yasaklanmış olana erişmektir amacımız). Felsefem bu parolaya üstün gelecek birgün; çünkü şimdiye dek, kural olarak, yalnız doğruları yasakladılar.

11

Kendini bilgiye adayan için yalnızca düşmanını sevmek yetmez; dostuna da kin duyabilmelidir.

17

... belki de şimdiki Almanların, salt devlet yurttaşı Almanların olabileceğinden çok daha Almanım, siyasa dışı sonuncu Almanım ben.

38

Her türlü okuma benim için dinlenmeden sayılır; dolayısıyla beni kendi kendimden çekip alan, başka bilimlerde, başka ruhlarda gezmeye çıkaran, artık önemsemediğim şeylerden sayılır. Önemsediğim şeylerin yorgunluğunu alır zaten okumak. Sıkı çalışma dönemlerinde tek kitap göremezsiniz çevremde: Bir kimseyi yakınımda konuşturmaktan, giderek düşündürmekten bile sakınırım. Bu da okumak olurdu... Bilmem dikkat ettiniz mi, gebeliğin düşünceyi ve bütün örgenliği içine attığı o derin gerilim durumunda, rastlantılar, dıştan gelen her uyarım pek yaman etki yapar, pek derinden koyar. Rastlantılardan, dış uyarımlardan elden geldiğince kaçınmalıdır insan; düşünce gebeliğinde içgüdünün yapacağı ilk akıllıca iş, çevresinde bir çeşit duvar örmektir.

örgen organ, uzuv

39

Başka zamanlarsa, hemen hemen aynı kitaplara geri dönerim hep, az sayıda, benim için sınanmış kitaplara. Belki de bana göre değildir çok ve çeşitli okumak: Bir okuma odasına girmek beni hasta eder.  ... Yeni kitaplara karşı güvensizlik, giderek düşmanlık benim içgüdüme "hoşgörü"den, (geniş yüreklilikten), "yardımseverlik"ten daha bir uygun düşer...

41

"Tanrının tek özürü var olmayışıdır." Stendhal 

"Bugüne dek varlığa karşı en büyük itiraz neydi? Tanrı..." Nietzsche

49

Büyük harcamalarımız çok sık yaptığımız küçük harcamalardır.

50

Bilgin demek décadent demek. Gözümle gördüm bunu: Yetenekli, verimli, özgür yaradılışlar, daha otuz yaşlarında "okumaktan çökmüşler", kibrit gibiler artık; kıvılcım "düşünce" verebilmeleri için sürtmek gerek. -Daha sabahın köründe, insan dinçken, gücünün kuvvetinin şafağındayken, bir kitap açmak,- ayıp derim buna!

53

Bugüne dek en birinci insanlar diye saygı görenleri kendimle karşılaştırdığımda, aramızda elle tutulurcasına bir ayrım görüyorum. Bu sözde "birinci"leri insandan saymıyorum bile, -onlar benim gözümde insanlığın döküntüleri, hastalığın, öce susamış içgüdülerin doğurtmalarıdır; yıkım getiren, aslında onulmaz canavarlardır hepsi; hayattan öç alırlar... Bunun karşıtı olmak istiyorum ben.

76

Yüzyıl sonrasına bir göz atalım, varsayalım ki doğanın, insanın ikibin yıldan beri kirletilmesine karşı yağınmam başarıyla sonuçlanmıştır. O zaman hayattan yana olacak yeniler, görevlerin en büyüğünü, daha yüksek bir insanlık yetiştirilmesini, bunun bir parçası olarak da, soysuzlaşmış, asalaklaşmış her şeyin acımadan yok edilmesi işini  ele alacaktır ve Dionysosca durumun yeniden doğacağı o hayat bolluğunu yeryüzünde olanaklı kılacaklardır.

yağınmak yapmayı tasarladığı kötülüğü şurda burda söylemek, atıp tutmak

83

Bana bugüne dek o Avrupa'lı, Amerika'lı libres penseurs (özgür düşünür) ulusundan daha uzak, daha yabancı olan hiçbir şey bilmiyorum. O "çağdaş ülkeler"e inanan, uslanmaz kuş beyinlilerle, soytarılarla aramdaki uçurum, düşmanlarıyla aramda olandan çok daha derindir. Onlar da bir yol tutturmuş insanlığı kendilerine göre "düzeltmek" isterler; benim kim olduğumu, ne istediğimi bir bilseler, amansız bir savaş açarlardı bana karşı, -topu da "ülkeler"e inanır daha... İlk töresizci'yim ben...

Sözün kısası, insan bir şeyi anlatabilmek, elinde birkaç deyim, im, söyleme yolu daha çok bulundurmak için önüne çıkan fırsattan nasıl yararlanırsa, ben de...

93
İnsanca, Pek İnsanca, bana dışarıdan bulaşmış her türlü "yüksek yutturmaca"ya, "ülkücülüğe", "ince duygular"a, kadınca başka ne varsa hepsine hemen son vermek için kendi kendime koyduğum sıkı düzenin bu anıtı, ana hatlarıyla Sorrento'da yazıldı.

94
İnanılmaz şey! Wagner sofu olmuştu...

95
"Törel insan anlaşılır dünyaya doğal insandan daha yakın değildir, -anlaşılır dünya yoktur çünkü..." Bu cümle tarihsel bilginin -lisez: (... diye okuyunuz) Tüm değerlerin yenilenişi- çekici altında sertleşip keskinleşerek, ilerde belki bir gün -1890!- insanlığın "metafizik gereksinmesi"nin köküne vuracak balta olabilir, -insanlığın yararına mı, yoksa yıkımına mı, kimse bilemez bunu...

98
Rig veda II. 28. 9. (hind yazıtı)

100
Kendimizi korumayı, bedenin, yani hayatın gücünü arttırmayı önemsemekten bizi alıkoyuyorlarsa, ... bunlar décadence'a götüren yol değil de nedir?

113
Veda'ların ozanları rahiptirler, Zerdüşt'ün eline su bile dökemezler...

125
Hıristiyanlık hınç duygusundan, o özden doğmuştur, yoksa sanıldığı gibi tanrısal "öz"den değil...

127
Başlığındaki 'put' sözcüğü, şimdiye dek "doğru" dedikleri şeydir düpedüz.

131
Neden acı çekiyorum musikinin yazgısını duyduğumda? Musikinin dünyayı arıtıcı, olumlayıcı yanını yitirmiş olmasından, artık Dionysos'un flütü değil, bir 'décadence' musikisi olmasından...

135
... bugün ne varsa onların (Almanların) suçudur hep; hastalıkların, saçmalıkların ekine en zararlı olanı, ulusalcılık, Avrupa'yı hasta eden bu nevrose nationale (ulusal nevroz), Avrupa'da artık sürüp gidecek bu küçük devletler, bu küçük siyasa... -Buradan çıkacak bir yol bilen var mı benden başka? ... Ulusları yeniden birbirine bağlayacak büyüklükte bir ödev.

137
Bir insanın "ciğerini okurken", en önce baktığım şey, onda uzaklık duygusu olup olmadığı, insanla insan arasında kat, değer, sıra ayrımı gözetip gözetmediği, seçip seçmediğidir. ... başka türlü ne ederse etsin, o geniş yürekli, yumuşak başlı ayak takımı içindedir yeri.

144
... iyiliğe, iyilikseverliğe verilen aşırı değer, zaten décadence'ın (Hıristiyanlığın) sonucu, bir güçsüzlük belirtisi, gelişip serpilen, olumlayan hayatla bir uzlaşmazlık olarak görünüyor bana: Olumlamak için yadsımak ve yoketmek gerekir...

149
Hayatın en başta gelen içgüdülerini küçümsemeyi öğretmeleri; bedeni haklamak için bir "ruh" bir "tin" uydurmaları; hayatın temel koşulunu, cinselliği ayıp bir şey olarak duymayı öğretmeleri; serpilip gelişmek için en derinden zorunlu olan şeyi, o katı bencilliği -sözcüğün kendisi bile kara çalıcı- kötülük ilkesi saymaları; ... Şurası kesin ki, ona yalnız décadence değerleri en yüksek değerler olarak öğretildi.

151
"Tanrı" kavramı, hayata bir karşıt kavram olarak uydurulmuş, hayata zararlı, ağulu, kara çalıcı, onun can düşmanı ne varsa hepsi o kavramda bir ürkünç birlik olmuştur! "Öte yan", "gerçek dünya" kavramları, varolan biricik dünyayı değerden düşürmek, yerel gerçekliğimiz için bir tek amaç, neden, ödev bırakmamak için uydurulmuş! "Ruh", "tin", giderek "ölümsüz ruh" kavramları, bedeni hor görmek, onu hasta -ermiş- yapmak, hayatta önemsemeye değer ne varsa, beslenme, konut, düşünce düzeni, hastalara bakma, temizlik, hava vb. hepsinin karşısına ürkünç bir umursamazlık koymak için uydurulmuş! Sağlık yerine "ruhun selâmeti", yani tövbe çırpınmaları ve kurtuluş isterisi arasında gidip gelen bir folie circulaire (çevrimsel delilik)! "Günah" kavramı o kendinden ayrılmaz işkence aracıyla, "özgür istem" kavramıyla birlikte, içgüdüleri sapıttırmak, onlara karşı güvensizliği bizde ikinci bir yaradılış yapmak için uydurulmuş! "Çıkar gözetmezlik" ve "kendini yadsıma" kavramları yoluyla, o asıl décadence belirtisi, zararlı olana doğru eğilim, kendine yarayanı artık bulamaz olmak, kendi kendini yıkmak, gerçek değerin ta kendis "ödev", "ermişlik" insandaki "tanrısal yan" katına yükseltilmiş! ... Töre diye inanmışlar bunlara da!

.

.

.

.

Antonio Negri - Sanat ve Çokluk

.

.

.

.

.
.
.
.
.
.
. 

Sanat ve Çokluk: Sanat Üzerine Dokuz Mektup

Antonio Negri [Art et multitude: Neuf letters sur l’art, 2009]

(Çev. Serkan Sönmezgil) Monokl Yay. 2013 İstanbul

ilk yedi mektup 1988

diğerleri 1999, 2001

1

“[Negri] Yalnızca Tanrı’nın değil, doğadan ayrı ve aşkın bir göndermesi bulunan insan fikrini de reddetti ve doğa ile aynı düzlemdeki Spinozacı bir insan söylemini gündeme getirdi” (Kitabın Negri’yi tanıttığı bölümden)

Sunuş

13

O sıra önüme koyduğum mesele, bana tamamıyla kapitalist üretim tarzı tarafından ezilmiş görünen bir toplum algısından çıkmaktı. Etrafımdaki toplum bana bir metalar yığını, paranın ya da finans mekanizmalarının birbirlerinin yerine geçebilir kıldığı bir soyut değerler yığını gibi görünüyordu; tek taraflı bağların içinde yassılaşmış, gerilimleri adeta yürürlükten kaldırılmış bir kapitalist dünya. Bu kapitalist dünyada artık doğal olan, yani sanayi-öncesi olan ve imal edilmiş olmayan hiçbir şey bulamıyordum.

14

Sanat böyle bir durumda hangi anlama sahip olabilirdi? … Bu algı basitçe felsefi değil, aynı zamanda politikti de.

15

Sanat artık, toplumsal inşaların ve iletişimin ayrımsız çokluğunun içine çekiliyordu ve hepimizin içine battığı metalar dünyasının paydaşı oluyordu.

Doğa diye hala neye diyoruz?

16

(karşımdaki manzara hala doğal mı yoksa insan tarafından dönüştürülmüş doğa denli soyut bir şey mi?)

… bizim doğayı değerlendirişimizin hapsolduğu çerçeve buysa, onu ancak dönüştürülmüş doğa ve insan eyleminin uzantısı olarak tanıyorsak, sanatın ta kendisi (aynı zamanda insan etkinliği ve bu etkinliğin kökensel modellerle sürdürdüğü ilişkinin ayrıcalıklı işareti olarak sanat) bu soyut dispozitifin parçasıysa, o zaman sanatı ancak insan etkinliği açısından ele alabiliriz ve güzelliği de ancak insan eyleminin, yani doğanın ve tarihsel gerçekliğin radikal dönüşüm kapasitesi olarak canlı emeğin bakış açısından takdir edebiliriz.

dispozitif  fr. aygıt, cihaz, araç, düzen

"bu terimle yakalamaya çalıştığım şey, ilk olarak, söylemlerden, kurumlardan, mimari formlardan, düzenleyici kararlardan, yasalardan, idari tedbirlerden, bilimsel ifadelerden, felsefi, ahlaki ve filantropik önermelerden mürekkep, hayli heterojen bir mecmuadır - kısaca, telaffuz edilenler kadar edilmeyenlerdir... ikincisi, bu aygıtın içinde tanımlamaya çalıştığım, bu saydığım heterojen unsurlar arasındaki bağlantının doğasıdır." michel foucault (1980) power/knowledge

dispositif, klasik kuramın "sistem" yahut "yapı" kavramının zorluklarından sıyrılır, … bu analiz aracı, disipliner bir yapının tüm kaçış, işbirliği ve hapsetme çizgilerinin karmaşık geçişliliğini ele almayı sağlar.

[episteme kavramının yerine kullandığı bu kavram ile] foucault'nun ihtiyacı olan, daha fazla insansızlaştırılmış, daha yapısal ve kapsayıcı bir analitik araçla çalışmaktı. (ekşi)

Sanatın tamamen metalar dünyasına batmış olması beni artık çok şaşırtmıyordu çünkü emek de aynı durumda ve başka türlü de olamaz.

17

Sanat söylendiği üzere emektir, canlı emektir ve o halde tekilliğin, figürlerin ve tekil nesnelerin icadıdır, dilsel ifadedir, işaretlerin icadıdır. … bu ifade edimi ancak kendisini ifade etmesini sağlayan işaretler ya da dil, ortaklık oluşturduğunda ve ortak bir projede içerilip kapsandıklarında güzelliğe ve mutlağa erişir.

… benim avangardlığım daha ziyade, günümüzde tamamlanmış ve geri döndürülemez sayılan üretken emek figürüne bu geçişe kesin gözüyle bakıyor olmamdan kaynaklanıyordu: Canlı emek, ister entelektüel olsun ister duygulanımsal, maddi olmayan üretimden başka bir şey değildir.

Gianmarco’ya, Soyut Üzerine Mektup

(1 Aralık 1988)

23

liturji dinsel törenlerde usul ve sıra (ekşi)

 

24

Bu ölü gerçekliği, bu delice geçişi yaşamalıyız. Hapishaneyi nasıl hayatı yeniden olumlamanın paradoksal ve çok acımasız bir tarzı olarak yaşadıysak işte öyle.

26

Seyrine daldığımız, bir "doğa durumu" değil, fakat doğadışı, doğa sonrası, insansonrası, insandışı bir hal. ... Soyut, bizim doğamızdır; soyut, bizim emeğimizin niteliğidir; soyut, içinde var olduğumuz tek ortaklıktır. Soyutun dışında, çoktan ölmüş bir doğal yaşamın, mabedi olmayan bir dinin uygunsuzluğu vardır.

Carlo’ya, Postmodern Üzerine Mektup

(5 Aralık 1988)

33

Piyasanın iktidarı, tekilleşme ve birisi için ya da bir şey için değer arz etme olanağını yok etmiştir. Yaratıcılık kabuğuna çekilmiştir.

Giorgia’ya, Yüce Üzerine Mektup

7 Aralık 1988

40

Nasıl kaçınabiliriz onlardan? Nasıl kurtarabiliriz kendimizi bu canavarlardan? Piyasanın gerçekliğini ve çılgın içsel eğilimini onların en uç sonucuna dek götürerek …

41

yap-takçılık (bricolage)

Manfredo'ya, Kolektif Emek Üzerine Mektup

10 Aralık 1988

47

Anımsıyor musun; mühendisleri, işçileri ve psikologları taklit ediyorduk, işi parçalarına ayrıştırıyor, nesneleri mekanik olarak dağıtıp ardından yeniden birleştiriyor, küçük makineler inşa edip optik yanılsamalar üretiyorduk -sanatın bir tür uçarı Taylorizasyonu!

48

Kolektif emek tarafından inşa edilmiş, yeniden inşa edilmiş, yeniden biçimlendirilmiş bir gerçeklik, yapay, soyut bir boyut, her şeyi, ruhu ve bedeni, yaşamı ve ölümü istila etmiş ve her şeyin ötesinde soyut emeğin art arda birikimiyle bizzat doğanın yerini almış genel bir belirlenim.

52

"Sanat yeteneğini yalnızca tekil bireylere atfedip büyük kitlelerde yok etmek, iş bölümünün bir sonucudur." Karl Marx

Sanat her şeyden önce yeni bir varlığın sezinlenmesine izin veren yeni bir dilin kuruluşudur...

53

...sanatsal etkinliğin farklı çağdaş dönemleri ile bu dönemlere denk düşen emeğin örgütlenme biçimleri arasında(ki karşılıklılık)...

1848 - 1870  nitelikli işçinin devrimci mücadelesinin mal edici aşaması: gerçekçilik dönemi,

1871 - 1914  iş bölümünün derinleşmesi: izlenimcilik dönemi,

1917 -           sermayenin işçi kitleselleşmesini üretimin temeli olarak kabul etmek zorunda kalması

                     soyutlama dönemi,

1917 - 1929  soyutlama dışavurumcu ve deneyselci bir karakter taşır,

1929 - 1968  tek estetik boyut kitle-sanatı boyutudur

1968 -           neşe ve mutlak yaratım anı.

Massimo'ya, Güzel Üzerine Mektup

15 Aralık 1988

57

... bütün mesele, güzeli kuran bu varlık taşmasının/fazlalığının nereden geldiğini tanımlayabilmekten ibaret.

59

... varoluşun çamur deryası içinde güzelin peşine düşmek ve dolayısıyla, yeryüzüne inen melek ile onu çevreleyen sefalet arasındaki büyük farkı benimsetmek...

60

Sanat meleğin ürünü değildir, fakat tüm insanların melek olduğunun doğrulanmasıdır -ve her seferinde yeniden keşfedilmesidir.

... yapay ama yine de hakiki bir dünya. ... Sanat üretim tarzının içine sokulursa, onun kolektif emeğin diğer ürünlerine kıyasla özgüllüğü nedir? Belki de sanat bir artı-değere benziyor? ... Peki ya durum bu değilse, artı-değerden nasıl ayırt edeceğiz onu?

61

Bu değerler üretimde sermayenin elinden kaçıp kurtuluyor, ... Her şeyi örgütleme ve her şeye tahakküm etme, hiçbir şeyin, alternatif bir üretimin bile kaçıp kurtulmasına izin vermemek kaygısıyla, sermaye, sanattan da kendisine özgü bir üretici güç yaratmaya çabalar -fakat bu emeline çok daha az başarıyla ve her zaman büyük bir muğlaklıkla erişir: Bu, dekoratif sanatların, tasarımın, sanatsal yeniden üretimi vs. gelişiminin tarihidir.

62

Özgürleşmiş emek, varlığın taşmasının kolektif özü olan dildir.

63

Sanat, tabiri caizse, her zaman demokratiktir -onun üretici mekanizması, ortaklıklar, yeni ortaklıklar içinde bir araya gelen bir dil yetisi, sözcükler, renkler, sesler üretmesi anlamında demokratiktir.

64

Hakiki sanatçıyı üstün bir varlık olarak değerlendiriyoruz -fakat kolektif olmayan, ortaklaşacılık için olmayan üstün bir varlık yoktur. Sanatçıda kolektif, bir varlık taşmasını özgür kılar ve onu tekilleştirir: sanatçı bizzat bir sanat yapıtıdır. Ve varlık soyut ve yapay ise, sanatçı bizzat varlığın yeniden şekillendirilişi olacaktır.

Nanni'ye, İnşa Etmek Üzerine Mektup

18 Aralık 1988

66

mutadis mutandis gerekli değişiklikler yapıldıktan sonra

... güzel, kendisini bir varlık taşması olarak sunan bir kolektif özgürleşme eyleminin ürünüdür...

Konstrüktivizm büyük şiirin ve büyük romanın yazgısıdır. Ama bugün, a fotiori olarak böyledir. Çünkü şiirsel işlevin aşılandığı, ekildiği bir dünya, hem anlam hem de değerler bakımından soyut, yapay, belirlenimsiz bir dünyadır. Dolayısıyla anlamlar, değerler, özneler ancak inşa edilebilirler.

a fortiori daha büyük bir kesinlikle, daha kesin olarak

67

... her sanatsal ifade günümüzde ancak soyut ve inşa edici olabilir. Sanatın bir ontolojisinin bugün olanaklı olduğu tek alan orasıdır.

68

... soyutlamadan ve her gerçekçi sanatsal deneyime özgü inşa edici faaliyetin kendini onda nasıl deneyimlediğinden söz edelim. İki yöntem var, biri çözümlemenin ve yeniden birleştirmenin yöntemi: bu, gerçekçiliğin ana kalıbıdır, klasiktir... Bu yönteme göre soyut, temel biçimlere ayrılıyor ve döngüsel olarak yeniden birleştiriliyor, bir makine ya da bir motor gibi...

69

İkinci yöntem kesinlikle punktur. Soyuta yaklaşım bu yöntemde artık analitik ya da yeniden birleştirilmiş değil, fakat ideal-tipik ve çoğalıp yayılandır...

punk yetmislerin basinda ingilterede ortaya cikmistir. gençlik alt-kulturleri icinde en ucuk olani. felsefesi: hiclik. ya da zobanin dedigi gibi "no future." ancak ingilterenin asi gencleri de sonunda sisteme yenik duser, ve punk moda olur...; düzensizlik, sonrasızlık, şimdilik, umursamazcılık...

Büyük gerçekçilik, günümüzde, birbirlerine olan mesafelerinde bölünen ve yeniden birleştirilen bu iki eğilim arasında yaşanmaktadır. Her ikisinde ve bunların kombinasyonlarında, gerçekçilik her şeyden önce özü itibarıyla inşa edicidir. Gerçekçilik dünyayı taklit etmeyen fakat onu yeniden inşa eden bir poetikadır.

71

Sanat kurucu bir iktidardır, ontolojik olarak kurucu bir güçtür. Sanat yoluyla, insani özgürleşmenin kolektif iktidarı kendi yazgısını önceden şekillendirir.

72

Ve sanatçı kendisini bağlanmış [angaje] saymazsa, o bir ikiyüzlüdür -ya da sanatçı değildir. Öte yandan, bağlanmanın ölçüsü kendini bir partiye ilişkilenme yoluyla değil fakat varlıkla ilişkilenme yoluyla gösterir -özgürleşmiş varlık içinde olmak gerekir, özgürleşmeden yana olmak gerekir, aksi takdirde sanat yoktur. ... o zaman tarafını seçmek acil hale gelir; sanat ve piyasa ham çatışan gerçeklikler olarak hem de öznel yapısal eğilimler olarak birbirinin karşısında yer alır.

73

... anlatısal bir model inşa edilmeli ve tüm sanatları pratik bir projenin birliği altında yeniden birleştirmek için bu modeli onların kat etmesi gerekli. İzlenmesi gereken yolun inşa edici büyük gerçekçiliğin yolu mu, yoksa punk'ın kutsallığı tasfiye eden, muhalif ve çoğalıp yayılan yolu mu olduğunu pek bilmiyorum.

Silvano'ya, Olay Üzerine Mektup

24 Aralık 1988

77

Özgürlüğe sahip olmak [özgürlükten zevk almak] için kitlenin emeğinin değerlenmesine yönelen etkinlik olarak sanat, emeğin kolektif kuvvetinin özgürleşmesi yoluyla bir varlık taşmasının inşası olarak sanat, o halde ancak kapitalist tahakkümün reddi olabilir.

78

Bir sanatçının kapitalist tahakkümü kabul etmesi yalnızca onun bilinçten yoksun olduğu ve söyleminin bir contradictio in adjecto temsil ettiği anlamına gelir. Başka zamanlarda, sermayenin tahakkümü henüz toplumun bütününe yayılmamışken; şiirsel öz-değerlemenin, kendisi için hala bir özgürlük yuvası muhafaza ettiği alanlar bulunabiliyordu. Sanatın keyfini çıkaran sınıfların kalburüstü sınıflar olması tesadüf değildir, tıpkı Marx'ın haklı bir şekilde gözlemlediği üzere: "İnsan zihinin genel güçlerinin gelişiminin koşulu olarak birilerinin çalışmaması". Nice sanatçı için, mesenliğin olumlu bir işlevinin olması da tesadüf değildir: bu, onların sermayenin köleleri olarak değil, tersine sermayeye hizmet etmek zorunluluğundan kurtulmuş olarak var olmalarını sağlamıştı.

79

Yücenin ötesine gitmek, soyutun ötesine gitmektir -doğal olana geri dönmek için değil ama soyutun içinde, soyuttan yeni bir dünya inşa etmek için. Yeni bir doğa, yeni bir iletişim ilişkisi.

82

Sanatçı, yeni varlık ve yeni anlamlar inşa eden kolektif eylem ile bu yeni kelimeyi varlığın inşasının mantığında sabitleyen özgürleşme olayı arasındaki aracıdır.

contradictio in adjecto yaklaşık olarak kendisiyle çelişmek ya da kavram kargaşası anlamlarında kullanılan, latice bir cümledir. bir nev'i oxymorondur; kavram olarak, "sıfat uyumsuzluğu, isim ve sıfat arasındaki uyumsuzluk ve çelişme" demektir.

Raul’a, Beden Üzerine Mektup

15 Aralık 1999

86

(Spinoza, Machiavelli, Galileo, Rönesans’ın şairleri, ressamları, mimarları, yayıncılar…): hepsi, bize insan tarafından “yaratılmış” [bir şeyin] masalını anlatmışlardı. Ama günümüzde beden yalnızca, üreten ve -sanat ürettiği için- bize genel olarak üretimin paradigmasını, yaşamın gücünü gösteren bir özne değil: beden artık içine sanatın ve üretimin kaydedildiği bir makine. İşte, biz postmodernlerin bildiği şey bu.

başkalaşım

poetika  yapilacak işin incelenmesi. poiein fiilinin techne sozcuguyle birleşmesinden oluşuyor ; poetika yalnız şiirle değil, tüm edebiyatla ilgili bir kavramdır. tek tek eserleri incelemeyi ve anlamlandırmayı değil, eserlerin ortaya çıkışındaki genel kaideleri tanımlamaya çalışır. poetikanın nesnesi edebiyat eserinin kendisi değil, onun özellikleridir ; her yazarın/şairin; "neden yazıyorum, niçin yazıyorum" sorularının cevabıdır. yazma isteğini dürtükleyen her neyse, onun yürekteki karşılığıdır.

88

başkalaşım, mutasyon, protez

90

… tıpkı biraz modern olanın ancak postmodern içinde kendini ifade edebilmesi gibi…

91

Postmodern nihayetinde sadece, kendini evrenselliğe dayatan tekilliktir…

93

İnşa edilmiş yeni tekillik, dünyanın başkalaşımının aletlerini kendi bedenine katmış olan tekil bir üretici haline geldiği ölçüde, evrensel ile ve daha genel olarak doğa ile ilgisini keser. Sanat, bedenlerin postmodern poetikası, zorunlu olarak doğa karşıtıdır. Bunun nedeni doğa karşıtı haline gelmesi değildir … Doğa; yorgunluk, ölüm, bağımlılık, tekrardır: Bunların hiçbiri başkalaşmış insanın yaratılışı olan yaratımın özgür şiirine karşılık gelmez.

95

… sanat bir avunma olmaktan çıkmıştır, herhangi bir aşkın ya da aşkınsal kutupsallığı temsil etmez olmuştur… Sanat yaşamdır, bedene katmadır, emektir…

Marie-Magdeleine’e Mektup, Biyo-politik Üzerine

15 Aralık 2001

(İki ay önce ziyaret edilen Venedik Bienali)

97

dışavurumcu bir kültürün bitişi

Mutlak içkinlik tarafından fethedilmiş bir dünyada sanat yapıtlarının var olmayı sürdürmesi nasıl mümkündür? Sanat yapıtlarında her zaman aşkın bir şey var gibi ama biliyoruz ki aşkınlık artık yok; Tanrı öldü.

98

Apaçık olan şey şuydu ki derin bir krizdeydik, ve üretim -buna sanatsal üretim dahil- artık boşa dönüyordu.

ex nihilio  yoktan…

99

Bundan nasıl kurtulunur? Bu çölü nasıl kat etmeliyiz, dünyanın bir kez daha neşeye açıldığını nasıl hayal edebiliriz?

102

Tanrı ölmüş olabilir ama kral ölmedi ve Leviathan’ı yeniden inşa edip kimlikler aracılığıyla bizi yeniden şekillendirip boğmaya uğraşıyor. Burada, yaratmak ve türetmek direniş biçimi haline gelir. Dahası bunlar, ıssızlıüğa terk ederek firar etme sanatının da -güç ve neşe arayarak başını alıp gitmek, aynı anda bu dünyanın hem içerisinde hem de onun dinamiklerinin dışarısında kalarak, kolektif anlam yaratarak, yeni ortak deneyimler icat ederek, başını alıp uzaklara gitmek- figürleridir.

Yaşadığımız bu çağda, artık avangardlar değil, kendimize, bize, yani çokluğa mal etmeye çalıştığımız bir varlık fazlası olacaktır…

103

... özerkliğin -sanatsal ifade arzusunun- çokluğun yaratıcı tarzda eylediği her yerde olduğu fikri. Hatta dahası: Yaşamın kendisini yeniden ürettiği her yerde sanat yaşamı kuşatır. ...

Hiç kuşkusuz bugün, (Beuys doğrudan tarzda, Serra ise yarattığı [demiourgos’u olduğu] geometrik biçimler aracılığıyla) bizi bir dünya teni içerisinde ikamet etmek zorunda bırakır çoğunlukla, bu dünya teni henüz biçimlendirilmemiştir… … -çünkü dilimiz henüz güdüktür, çünkü çokluğun bedeninin muktedir olduğu dili konuşmayı henüz beceremiyoruz. Gücümüz, kendimizi ifade etme kapasitemizden daha büyük. Sanatsal faaliyet çoğunlukla bu ifade eksikliği noktasında ya da modern ile postmodern arasındaki bu ikisi-arasındalık veya tabiri caizse fetret devri noktasında tıkanıyor.

fetret devri  osmanli imparatorlugunun kurulus doneminde yildirim beyazit'in olumunden sonra baslayan ve taht mucadelesiyle gecen kargasa sureci. her gun bir baska sehzadenin katledildigi kanli bir donemdir bu. (1402-1413)

104

Öznellikler; başka bir deyişle çokluğun eylemesi yoluyla tekilliği içinde kendisini gerçekleştiren her öznellik, bizzat çokluğun dönüşüm sürecine kendi tarzında katkı yapar. Her öznellik çoklukla ilişkisi vasıtasıyla, dil içinde sözcükler, toplumsal ilişkiler içinde lifler, emek içinde mallar doğurur. Çokluk kendi içinde dilin ürünlerini olduğu kadar toplumsal ilişkilerin ya da üretimin ürünlerini de güzel kılma kapasitesine sahiptir. Ve tüm bunların çokluğu bir küresel güzellik mertebesinde olgunlaştırması gerekir. Burada, pek çoklarının geçmişe yansıtarak yaşatmış olduğu bir mit vardır ve Hegel bunu Yunan uygarlığı ile özdeşleştirir…

Başkalaşımlar: Sanat ve Maddi Olmayan Emek

107

plastik ve figüratif sanat kavramını konumlandırma … Başka bir deyişle üretim tarzlarının yapısı ve gelişmesi arasındaki olanaklı bağı tanımlama…

108

sanatsal faaliyetin farklı dönemleri (sanatın “stil”i ve “poetikalar”ı …)

1848-1870                           sınıf mücadelesinin merkezi hale geldiği dönem   sanatsal ifadenin “gerçekçiliği” (Courbet ve Cézanne)

1871-1914                           patronlar cephesinde emeğin bölünmesi ve uzmanlaşması         izlenimcilik

1917-                     Ekim Devrimi          soyut biçim, soyutlama

1917-1929                           sömürünün mevcut gerçek belirlenimlerine kahramanca itiraz etmek                dışavurumcu

1929-1968                           saf inşa edici bir kapasiteyi öne süren üretim       tek sanatsal üretim kitle-sanatçının üretimi

1968                                      kitle-işçinin sonunu temsil eden dönem

112

“maddi olmayan emek”, “maddi olmamak”… artık soyutlamadan bahsetmek anlamına değil, aksine somutun içine, maddenin içine hakiki bir dalış anlamına gelir. O halde şimdi söz konusu olan, artık uzaktan görüş ya da ruhanilik değil, bedenlerin arasına batmadır, yani etin bir ifadesidir.

Sanatsal gelişim maddi olmayan ifadelerde (dilsel, işbirliğine dayalı, elektronik, bilişimsel ağlar) olduğu kadar biyo-politik ifadelerde de sunar artık kendini.

113

Sanatsal etkinliğin tüm üretimlerinin bu denli kolayca meta haline gelmesi bir tesadüf değildir ve tersine bakılırsa, bir ürünün, gerçekte kendisini bir icat olarak -yani sui generis bir üretim olarak, tekil bir indirgenemezlik olarak- sunması olgusu üzerine vurgu yapılırsa, ürüne değer kazandırılabilir. Sanat yapıtı her zaman birbirinden ayrılmazcasına iki şeydir; sermaye çağında üretilen her nesne gibi hem bir etkinlik hem de bir metadır.

Ve emek kuşkusuz üretim tarzlarının gelişimiyle hep daha bilişsel hale gelecek ölçüde ağır basacaktır.

sui generis  nevi sahsina munhasir; kendine özgü, hiçbir şeye benzemeyen

kunstwollen  sanatta girişkenlik ve üretkenliğin tavana vurması... ; 19. yy sonu, 20. yy basi viyana okulu sanat tarihcilerinden formalist alois riegl'in literature kazandirdigi terim. "sekillendirme maksadi, istegi" gibi bir anlama geliyor. … zamanin ruhunun bicimlendirdigi materyal kultur. … riegl kisaca diyor ki: insan, cevresini belirli bir sekilde algilamayi ister, pasif degildir, algisini ve bu algidan dogan eserleri kendisi sekillendirir. … sanat, dogal olanin taklidi degil, insanin gormek istedigi ideali yansitmasidir.

117

Bugün varoluşumuzda, yaratmak olgusunun doğa ile herhangi bir bağı söz konusu değildir ve alışıldık usullerimi terk edilirse, bunun artık bir yüceltme bile olmadığını kabul etmek gerekir. … emek gücü bilişsel olduğunda, sanatsal ifade arzusu her yerde kendini sunar; emekçi kitlesi tekil emekçiler çokluğuna dönüştüğünde, sanatsal eylem yaşam biçimlerine yatırım yaptığında ve bu yaşam biçimleri dünyanın eti haline geldiğinde.

(Bernard Stiegler) aslında antropojenezin ve teknojenezin birleşmeye yönelimini kavrıyor… Bilişsel emek, özneleri değişikliğe uğratan nesneler üretiyor … Kuran ve kurulu olan bir kez içeriyi dışarıya bağlayan kıvrımlar içinde dolaşıma sokuldu mu, “derin” herkese ifşa olabilir. ... çünkü teknik nesne kendisini tam da özne gibi sunar.

118

Tüm post-ların ötesine vardık... artık içinde doğal olan hiçbir şeyin varlığını sürdürmediği...

119

Biyo-politik emek çokluğa dayalı bir olaydır.

120

Özneler ve machinique nesneler arasındaki ilişkide kendisini yaratmaktan hiçbir zaman geri kalmayan "geri döndürülebilirlik" konusunda önceden altını çizdiğimiz gibi, canavar her birimizde yaşıyor ya da bu, üzerimizde etki edebilecek ve başkalaşımımıza doğrudan katılabilecek bir protezdir.

123

conatus ve cupiditas

.

.